Strony

niedziela, 27 sierpnia 2017

Cicer cum caule albo groch z kapustą czyli o wszystkim i niczym

Tytuł ukradziony/zapożyczony* od Juliana Tuwima. Gdzieś w piwnicy powinno jeszcze leżeć kilka numerów "Problemów" z lat pięćdziesiątych XX w. z krótkimi tekstami Tuwima, który kolekcjonował fantastyczne ciekawostki z dawnej prasy (i nie tylko).
Składniki dzisiejszej mieszanki, to przede wszystkim internetowe wiadomości, na które zwróciłem ostatnio uwagę i ciekawe fragmenty przeczytanej niedawno książki.

Od niej właśnie zacznę. "Księga złoczyńców żywieckich" (Akta sądu koniecznego gajonego żywieckiego z lat 1589-1762). Nie doszedłem do tego, co oznacza "sąd konieczny" - na podstawie zawartości przypuszczam, że chodzi o posiedzenia sądu w sprawach, w których zapadały wyroki śmierci. "Sądy gajone" to posiedzenia sądowe odpowiednio inaugurowane tradycyjnymi formułami z zachowaniem wymaganego rytuału.
Zapisy w księdze też są częściowo sformalizowane. Zwykle na początku pojawia się formuła "... przed trapieniem, przy trapieniu i po trapieniu jaśnie, jawnie a wyraźnie zeznał, że...", a na końcu "co wszystko nieodmiennie twierdził do ostatniego punktu żywota swego i krwią to swoją zapieczętował, a z tym poszedł na sąd Boży". Trapienie, to oczywiście tortury, uznawane wtedy za niezawodny środek nakłaniania podejrzanych do szczerych zeznań. Za co na śmierć skazywano? Głównie za rabunki (słynni beskidzcy zbójnicy), za morderstwa ale również za pospolite kradzieże, za cudzołóstwo, za kazirodztwo, za "poróbstwo z klaczą" (winowajca żywcem na stosie spalony, klacz też). Wyroki wykonywano różnie - przez powieszenie, ścięcie, spalenie, ćwiartowanie, wbijanie na pal... To wszystko oczywiście publicznie.
W protokołach tyczących rabunków i kradzieży często mowa o pieniądzach. Niejaki Kuba Cyganik z Kocania, regularny rozbójnik na przykład przyznał, że z pieniędzy zrabowanych u wójta łokciańskiego dostało mu się "piętnaście złotych czeskich białych" (rok 1623). Inny zbójnik zeznał: "Działu wzięliśmy po półdziewiętu złotych". Półdziewięta, półtrzecia, półpięta  - takie liczebniki często pojawiają się w zeznaniach. Co oznaczają? Tak, jak półtora (półwtora) to jeden i pół, półdziewięta oznacza osiem i pół, a półtrzecia dwa i pół.
Wojciech Tetlak w roku 1619 zeznał, że ze wspólnikami zamordował dwóch kupców, a w ich rzeczach "było między pieniądzmi ze sześć dudławych malućkich, jakoby złotych". Dudławych, czyli przedziurawionych. Czyżby jakieś tureckie złoto?
W 1616 Samuel Chrapkowski z Gierałtowic, specjalizujący się w kradzieży bydła i sprzedawaniu zdjętych z niego skór, pracując u niejakiej Chyłkowej w Cieszynie, ukradł jej (oprócz pierścienia, płótna i oczywiście czterech krów) "taler, dukat i złotych dwadzieścia".
Takich wzmianek o różnych kwotach i różnych gatunkach pieniądza jest w "Księdze złoczyńców" więcej. Warto by dokładnie je przeanalizować.
Jest też kilka wzmianek o ukrywaniu łupów. Zadziwiająco często okazywało się, że zrabowane i ukryte dobra niszczały. Jakby rabusie nie wiedzieli, co z nimi zrobić. Z drugiej strony, jeżeli łupem był ser zabrany pasterzom, to co mieli z nim zrobić? Ile można było zjeść, zjedli, resztę chowali gdzieś w krzakach.
Ale są też zeznania poruszające wyobraźnię. "Wyznał tenże Mathusz, że za dział swój od Janka Chabki ze Sląska wziął złotych piętnaście. W Parszywcze złotych dwadzieścia schowanych pod jaworem pochyłem pod Soliskiem w wierch potoczka, skrzyżalom przyłożone." Nic, tylko do Praszywki jechać i pod Soliskiem szukać nad potoczkiem...

Teraz coś prawie z ostatniej chwili.
– NBP, dostrzegając ważne zmiany jakościowe na rynku płatności bezgotówkowych, w tym przejęcie wiodącej roli w tym zakresie przez administrację publiczną i instytucjonalne wsparcie tych prac ze strony podmiotów rynkowych, a jednocześnie uznając potrzebę zachowania zrównoważonego rozwoju instrumentów płatniczych, podjął decyzję o zmniejszeniu swojej aktywności w zakresie Koalicji na Rzecz Obrotu Bezgotówkowego i Mikropłatności, tj. występując formalnie z Koalicji i powracając do roli obserwatora jej prac – piszą służby prasowe NBP.
Cytat ze strony https://www.cashless.pl z felietonu Jacka Uryniuka
Nie wiem, czy przypuszczenia autora dotyczące konfliktu NBP z Ministerstwem Rozwoju (czytaj A. Glapińskiego z M. Morawieckim) są słuszne, ale przynajmniej kolekcjonerzy monet obiegowych zyskali nadzieję, że nadal będą mieli co zbierać. Jak dotąd wszystko wskazuje na to, że z monet, nawet tych o najniższych nominałach nie rezygnujemy. Bardzo jestem ciekaw rezultatów eksperymentu przeprowadzonego przez Kaufland we Wrocławiu podczas niedawnych World Games (taka olimpiada konkurencji nieolimpijskich). Sieć otworzyła sklep w wielkim namiocie, a w nim, dla ułatwienia transakcji wszystkie ceny zaokrąglono do pełnych złotych. Chciałbym poznać wyniki analizy wpływu tego ruchu na wielkość obrotu, czy zyskali klienci, czy sklep.
To, że zmiany w podejściu do pieniądza i do sposobów płatności stale zachodzą, potwierdza analiza rotacji banknotów i monet (częstotliwości powrotu banknotów i monet do NBP). Banknoty "żyją" coraz dłużej, bo coraz więcej transakcji opłacanych jest bezgotówkowo i jest to tendencja stała.
Ciekawie wygląda wykres rotacji monet.
Po początkowym wzroście ich "czasu życia" nastąpił gwałtowny spadek i dopiero od czwartego kwartału 2013 zaczęła się rysować stała tendencja wzrostowa. To może wiązać się z coraz częstszą rezygnacją sklepów z ustalania minimalnej kwoty, poniżej której nie można zapłacić kartą.

Teraz o dwóch ostrzeżeniach kierowanych do turystów.
Pierwsze, trochę bałamutne. Cytaty z portalu radia RMF, ale to samo czytałem i na innych stronach.
Karabinierzy radzą turystom we Włoszech, aby na wakacje zabrali oprócz kremu do opalania także mały magnes. Jak wyjaśniają, uchroni on przed nasilającym się latem procederem wydawania reszty podrabianymi monetami.
...
Magnes przyciąga tylko te oryginalne. Fałszerze nie są w stanie odtworzyć magnetyzmu, który w mennicy otrzymuje się dzięki specjalnej procedurze po to, by możliwa była identyfikacja pieniędzy w automatach
Jeżeli pomocny ma być zwykły magnes, to mówienie o magnetyzmie uzyskiwanym dzięki specjalnej procedurze jest delikatnie mówiąc nieporozumieniem. Sprawa dotyczy monet 1 euro i 2 euro, a więc bimetalicznych, których jeden element wykonywany jest z metalu ferromagnetycznego - żelazo, nikiel albo stop z jego dużą zawartością oraz kobalt. Ten ostatni odpada, bo oficjalne dane tych monet przedstawiają się tak:
2 €
Średnica: 25,75 mm, Masa: 8,50 g
pierścień – miedzionikiel
rdzeń trzywarstwowy – mosiądz niklowy, nikiel, mosiądz niklowy
 
1 €
Średnica: 23,25 mm, masa: 7,50 g
pierścień – mosiądz niklowy
rdzeń trzywarstwowy – miedzionikiel, nikiel, miedzionikiel


Jeśli fałszerze użyli stopów bez zawartości niklu, albo ze zbyt małą jego zawartością, to magnes nie będzie przyciągał ich wyrobów. Wielowarstwowość rdzenia rzeczywiście umożliwia precyzyjną identyfikację tych monet w automatach, które falsyfikatów nie przyjmą, choćby pozytywnie przechodziły próbę z magnesem, natomiast magnes nie uchroni przed falsyfikatami, jeśli tylko fałszerze zastosują ferromagnetyk do ich wykonania.

Ostrzeżenie drugie, jak najbardziej poważne (informacje za Dailymail i The Argus).
Pewien Brytyjczyk podczas urlopu w Turcji znalazł kilkanaście starych monet i postanowił zabrać je ze sobą do domu. Podczas kontroli bagażu na lotnisku monety wypatrzyli tureccy celnicy. Turysta nie zgłosił znaleziska miejscowym  władzom, a celnicy na podstawie sposobu ich ukrycia w bagażu uznali, że to świadomy przemyt przedmiotów objętych zakazem wywozu. Mężczyznę aresztowano, monety mają zbadać specjaliści z muzeum. Jeśli okaże się, że to rzeczywiście zabytkowe monety, a nie podróbki podrzucane naiwnym turystom, to Brytyjczyk za przemyt może trafić do więzienia na dłużej, a podobno tureckie więzienia nie należą do najprzyjemniejszych. 

Na koniec miła dla mnie wiadomość. Ukazał się drugi tegoroczny numer Biuletynu Numizmatycznego, a w nim druga część mojego artykułu o miedziakach Augusta III.


* niepotrzebne skreślić

15 komentarzy:

  1. Totalnym zaskoczeniem jest kwestia potencjalnego wybicia szelągów z datą 1755 we Wrocławiu. Ciekawe, czy temat będzie rozwinięty.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Też mnie to zaskoczyło. Haupt pisał co prawda, że miedź pod stemplem Augusta III bito w siedmiu pruskich mennicach, ale nie przywołał żadnych źródeł, więc inni autorzy nie traktują tego stwierdzenia zbyt poważnie. Może nie w siedmiu, ale na pewno bito te monety nie tylko w przejętych mennicach w Dreźnie i Lipsku.

      Usuń
  2. 7 mennic? Czy mówimy o Gubinie, Gruntalu, Spiszu, Lipsku, Dreźnie, Wrocławiu i Berlinie?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Raczej nie, bo "In sieben verschiedenen preussischen Münzanstalten...". Mowa o mennicach PRUSKICH.

      Usuń
  3. O jakich konkretnie pruskich mennicach zatem mowa? Pytam, ponieważ zbieram informacje o miedziakach koronnych.
    Może te: Magdeburg, Esen, Szczecin, Wrocław?

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Problem w tym, że nie wiadomo, co Haupt miał na myśli. Nie wymienił mennic, nie napisał, skąd ta informacja.
      Nie wiadomo też, czy pisząc o mennicach pruskich miał na myśli mennice stricte pruskie, czy również saskie przejęte przez Prusy.

      Usuń
  4. A Bannicke i Tewes wymieniając w artykule Wrocław, nie podają literatury? To mógłby być drogowskaz. Nie mam tego artykułu.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Powołują się na pruskie archiwa
      Geheimes Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz (GStA PK). Generaldirektion Königliches Münz-Departement II. Abteilung, Tit. XVII, Generalia No. 12. Acta betr. Die Schutz-Juden Gumperts und Konsorten in Entrprise gegebenen Müntzen, und solchenhalb ergangenen Verfügungen. Contr. Actor. Vol. 2.
      O ile polscy (i nie tylko) numizmatycy znają przynajmniej część zasobów archiwum drezdeńskiego, to wydaje się, że do GStA PK nikt z naszych nie zaglądał.

      Usuń
  5. Poza tym nie wierzę, że w niemieckich archiwach nie ma gdzieś takiej informacji. Oni wszystko odnotowują, tak jest teraz i tak było z pewnością 200 lat temu.

    OdpowiedzUsuń
  6. Witam,
    Czytałem Pański artykuł w BN - Gratulacje! (szczerze). Pytanie - czemu w wykazie szelągów brakuje egz. bez znaku (litery)? Pokazywałem Panu, że takie istnieją...
    pozdrawiam
    RJ

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Tytuł tabeli = "Zestawienie odmian szelągów ... z literami pod herbami", więc tych bez liter w tabeli być nie może.
      Szelągi bez liter z lat 1752 - 1755 są albo z Gruntalu (intencjonalnie bez litery), albo z Gubina (bo mają wszelkie cechy emisji gubińskich) i są najprawdopodobniej omyłkami. Mogą też być biciami wrocławskimi.

      Usuń
  7. W sumie ma Pan rację... szkoda tylko, że nigdzie nie ma napisane, że szelągi z mennicy gubińskiej także występują bez znaku (litery). Oczywiście te z Gruntalu są znane i spotykane, jednak inna sprawa przy monetach z Gubina.
    Tak dla Pańskiej wiadomości - w moim zbiorku znajdują się dwa szelągi z Gubina z 1753 bez litery pod tarczą, legendy otokowe:
    AUGUSTUS III REX POL. / EL SAX 1753
    AUGUSTUS III REX POL / EL. SAX. 1753
    pozdrawiam
    rj

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Ja mam "gubińskie" szelągi bez liter z 1753 r. - trzy warianty, z 1754 dwa warianty.

      Usuń
  8. Zapomniałem dodać (a nie można edytować), że jeżeli występują w jednym roczniku dwa odmienne stemple bez znaku (litery) więc raczej nie można mówić o błędzie...

    OdpowiedzUsuń

Z powodu narastającej aktywności botów reklamowych i innych trolli wprowadzam moderowanie komentarzy.