Kowno? Skąd ta pewność?

Zbulwersowałem się niedawno przy lekturze sprawozdania z badań archeologicznych przeprowadzonych kilkanaście lat temu w Chojnicach. Raz, z powodu niezrozumiałej dla mnie atencji archeologów dla nowożytnych "skorupek", dwa, czytając, że autorzy sprawozdania przypisali mennicy kowieńskiej litewskie boratynki z HKPL pod Pogonią. Przecież wiadomo, że HKPL to Wilno, Brześć i Malbork, a Kowno - głowa jelenia. Wiadomo, ale skąd?

Źródłową lekturą autorów przedmiotowego sprawozdania był "Tysiąc lat monety polskiej" Tadeusza Kałkowskiego. Pierwsze wydanie było w roku 1963. Ja mam trzecie z roku 1981 i w nim rzeczywiście, na stronie 259 jest zdjęcie rewersu szeląga litewskiego z 1665 r. z HKPL i opisem "MIEDZIANY SZELĄG LITEWSKI JANA KAZIMIERZA z r. 1665, tzw. "boratynek" z mennicy w Kownie".

Próbowałem znaleźć odpowiedź na pytanie, kto pierwszy wpadł na pomysł, że głowę jelenia, czyli fragment herbu podskarbiego litewskiego Hieronim Kryszpina Kirszenszteina kładziono na szelągach z Kowna, a jego monogram HKPL na szelągach z Wilna, Brześcia i Malborka. 

Nie znalazłem.

Mennica wileńska zaczęła pracę 4 czerwca 1664 r. zakończyła 30 grudnia 1666 r. Nominalnie zarządzał nią Boratini, praktycznie kierował nią Cyrus Bandonelli. Nominalnie, więc to jego T.L.B jest na awersie wileńskich szelągów. Na rewersie, pod Pogonią ligaturowy monogram HKPL. 

Ta sama para i w tym samym układzie rządziła mennicą brzeską i takież znaki mamy na tamtejszych szelągach bitych od 4 grudnia 1665 do 16 grudnia 1666. 

Niecały rok działała mennica w Malborku (5 marca 1666 do 8 października 1666). Kierował nią ... No właśnie. Horn, ale co książka, to inne imiona. Na awersie szelągów malborskich mamy G.F.H, co tłumaczono, jako Jerzy (Georg) Fryderyk Horn albo Jerzy von Horn. W siedemnastowiecznych dokumentach znajdujemy natomiast Andrzeja Jerzego Horna. Pamiętam też, że gdzieś wyczytałem, że Jerzy Horn zarządzał w Oliwie, ale nie w Malborku, bo tam miał rządzić Teodor Horn. Może na takich samych zasadach, jak Boratini i Bandonelli w Wilnie? Kontrakt na bicie miedzianych szelągów otrzymał przecież Jerzy Horn.  Horna znamy również jako zarządcę mennicy w Oliwie, ale na tamtejszych szelągach (rok 1663) są na rewersie inne oznaczenia, bo inne osoby odpowiadały za litewski skarb. Nas interesuje Hieronim Kirszensztein i jego monogram HKPL jest na szelągach z Malborka. 

I w końcu, choć nie chronologicznie, mennica w Kownie. Uruchomiona 17 października 1665, pracowała do 17 stycznia 1667 r. Kierował nią Horn, więc na awersie szelągów znów mamy G.F.H, ale na rewersie zamiast HKPL jest głowa jelenia - uszczerbiony herb Kryszpin. 

Czyli, w układzie chronologicznym mamy:

Wilno     04.06.1664 - 30.12.1666    TLB/HKPL
Brześć    04.12.1665 - 16.12.1666    TLB/HKPL
Kowno     17.10.1665 - 17.01.1667    GFH/Kryszpin
Malbork   05.03.1666 - 08.10.1666    GFH/HKPL

Dlaczego?

Dlaczego Horn w Kownie kładł herb podskarbiego, a w Malborku jego monogram?

Dlaczego w ogóle w Kownie zdecydowano się na herb zamiast monogramu? Dla zachowania kilkusetletniej tradycji? Przecież i tak w 1664 z nią zerwano w Wilnie.

Dlaczego Kałkowski uznał, że szeląg z HKPL pokazany w jego albumie, wybito w Kownie?

Dlaczego uznano, że HKPL to Wilno, Brześć i Malbork, a Kowno - głowa jelenia?

Przypuszczam tylko, że przydzielenie odmian/wariantów boratynek różnym mennicom oparto na analizie stempli, punc użytych do ich wykonania. To naturalne. Przypuszczam też, że dopasowanie tych wyróżnionych odmian/wariantów konkretnym mennicom wykonano na podstawie porównania częstotliwości występowania ze znanymi wielkościami produkcji tych mennic. Nie wiem tylko kto, kiedy, w jakiej publikacji.

A Wy? Wiecie?

Informacje o datach otwierania i zamykania mennic pochodzą z katalogu Cezarego Wolskiego.