Destrukty

Uwaga - zanim zaczniesz czytać tę stronę!!!

Najpierw przeczytaj ten wpis https://zbierajmymonety.blogspot.com/2022/01/to-nie-sa-destrukty.html

Następnie, droga Czytelniczko/Drogi Czytelniku przeczytaj poniższy tekst i spróbuj samodzielnie wyciągnąć wnioski. 

Jeśli nadal masz wątpliwości, zrób zdjęcia monecie, kliknij w "Napisz do mnie" na górze strony i przyślij mi zdjęcia.  Bez nich nie jestem w stanie pomóc.

I jeszcze jedna uwaga: NIE WYCENIAM MONET.

Powodem różnego wyglądu monet, które powinny wyglądać jednakowo, są błędy i usterki podczas bicia. Ich konsekwencją są tzw. destrukty mennicze. Destrukty można podzielić na 3 podstawowe rodzaje i kilka podrodzajów:

Usterki spowodowane wadami stempla.

1. Monety wybite uszkodzonym stemplem - pęknięcia, odpryski, zużycie stempla.

   Podczas bicia monet występują duże obciążenia dynamiczne stempli, co powoduje czasem ich uszkodzenia w postaci pęknięć lub nawet odprysków. Monety wybite uszkodzonymi stemplami mają cieńsze lub grubsze, wypukłe linie w miejscu pęknięć stempla lub ostrokrawędziowe wypukłości na powierzchni. Tarcie występujące między powierzchniami stempli i krążka monetarnego powoduje stopniowe zużywanie stempli. Z czasem rysunek staje się nieostry, zanikają jego szczegóły.
   
   
   U góry złotówka z 1965 r wybita ukruszonym stemplem, po prawej 1 fenig 1918 ze śladami pęknięć stempla.

2. Monety wybite uszkodzonym stemplem - zagniecenia.

   Pomimo ścisłych reguł zachowania czystości pomieszczeń i urządzeń w mennicach zdarza się czasem, że pomiędzy stempel, a krążek dostaną się zanieczyszczenia. Powstają wtedy usterki bicia opisane niżej (III.E.). Gdy są to zanieczyszczenia stałe lub trudno usuwalne, stempel może ulec trwałemu uszkodzeniu. Jego powierzchnia odkształca się w głąb, w rezultacie na bitych tym stemplem monetach pojawiają się wypukłości. Najczęściej, zanieczyszczenia powodują uszkodzenia na dużych płaszczyznach w polu monety oraz na ostrych krawędziach rysunku i liter w napisach. Litery na monetach wybitych takim stemplem są nieregularnie poszerzone.
   
   
   Awers 20-groszówki z 1998 r. postępujące uszkodzenie stempla powoduje pogarszanie się wyrazistości cyfr daty.
   Szczególnym przypadkiem tej usterki są monety wybite stemplami, które uległy uszkodzeniu spowodowanemu brakiem krążka między stemplami podczas bicia. Najwyższe punkty stempli mogą się wtedy zetknąć. Zwykle najwyższe punkty stempla to gładkie powierzchnie tworzące tło monety. Zetknięcie w takich miejscach pozostawia bardzo słabo widoczne ślady. Jeśli jednak naprzeciw takiego gładkiego fragmentu znajduje się jakiś kontrastowy element rysunku (np. legenda) to jego ślady odbijają się na przeciwległym stemplu. Na monecie wybitej takimi stemplami na awersie pojawiają się drobne fragmenty rysunku rewersu w odbiciu lustrzanym.
   Tak powstały między innymi pięciozłotówki z rybakiem z usterką zwaną potocznie "słoneczkiem" oraz monety Królestwa Polskiego z zarysem orła na rewersie lub cyfr nominału na awersie.  
   
    Rewers 10-fenigówki Królestwa Polskiego z 1917 r. z widocznym zarysem tułowia orła z awersu.

3. Monety wybite stemplem z podwójnym rysunkiem - doubled die.

   Jeżeli do podwójnego uderzenia stempla (w tym przypadku patrycy) dojdzie przy produkcji stempla, wszystkie monety wybite tym stemplem mają podwójne linie części lub całego rysunku. Ta usterka jest niezwykle rzadka, bo stemple poddawane są bardzo wnikliwej kontroli, a i same monety (jak każdy produkt) również podlegają kontroli jakości.
   Ponieważ jest to usterka powtarzalna, część autorów traktuje monety wybite stemplami z taką wadą jako warianty stempli.
   
   
   To też 10 fenigów z 1917 r - zdwojenie
   rysunku awersu.

4. Monety wybite stemplem otrzymanym z patrycy przy zbyt małym nacisku prasy.

   Jeżeli nacisk prasy przy tłoczeniu stempla jest zbyt mały, na stempel najlepiej przenosi się to, co jest najbardziej wypukłe na patrycy oraz na monecie. Zanikają elementy mniej wypukłe i szczegóły tła - odwrotnie do monet bitych przy niedostatecznym nacisku prasy (patrz III.H.).
   
   
   "Nowotko bez szyi" moneta wybita stemplem
   wykonanym przy niedostatecznym nacisku prasy.

Usterki spowodowane wadami krążka menniczego.

1. Zastosowanie krążka przeznaczonego dla innej monety.

Przykłady z aukcji WCN:
1. Inna średnica.
5 groszy 1923 wybite na krążku dwugroszówki.
2. Inny metal.
1 złoty 1977, miedzionikiel 7.69 g, moneta wybita na krążku 10 złotówki.
3. Inny rant.
Najbardziej spektakularnym przykładem jest pięciomarkówka wybita na XX-lecie NRD na krążku z napisem na rancie w języku... mongolskim.
4. Monety "omyłkowo" wybite na innych monetach"
Cudzysłów pojawia się nieprzypadkowo - z dużym prawdopodobieństwem można twierdzić, że współczesne przypadki takich monet, to nadużycia mennicze - efekty nieuczciwej działalności pracowników mennic. 10 złotych 1987, moneta wybita w aluminium na monecie tunezyjskiej 5 millim.

2. Zastosowanie źle przygotowanego krążka.

   Przed biciem, krążki poddawane są skomplikowanym zabiegom zmierzającym do utrzymywania wysokiej jakości produktów mennicy.  Błędy tej obróbki, lub zastosowanie krążka, który nie został właściwie przygotowany mogą spowodować złe przeniesienie rysunku na powierzchnię monety. Zdarzają się krążki z dużymi wgłębieniami - w tych miejscach rysunek stempla nie jest przenoszony ze wszystkimi szczegółami. Niekiedy następuje rozwarstwienie blachy i część jej powierzchni ulega "złuszczeniu" (lamination). Czasem zdarza się, że krążek zostaje wycięty z końcówki blachy - gdzie ma ona mniejszą grubość. Wybita na nim moneta jest cieńsza i ma wyraźnie niższą wagę. W takim przypadku rysunek monety jest również mniej wyraźny. W skrajnym przypadku krążek jest niepełny, odcięty linią prostą.
   
   
   Dwuzłotówka wybita na niepełnym krążku
   - tzw. końcówka blachy - krawędź prosta.
   
   Do tej klasy destruktów trzeba zaliczyć również monety bimetaliczne z niecentrycznie wybitym otworem na wewnętrzny krążek
   
   
   Bimetaliczna dwuzłotówka wybita na krążku
   z niecentrycznie wyciętym otworem.

3. Ubytek materiału krążka.

   Zdarzają się monety wybite na krążku wykrojonym, jak Słońce podczas zaćmienia - krążek dwukrotnie trafił pod wykrojnik.
   
   
   
   Dwuzłotówka wybita na krążku, który dwukrotnie trafił pod wykrojnik - krawędź półkolista.

4. Dodatkowy materiał na krążku.

   Usterka powstaje, gdy "ciało obce" zostanie wprasowane w powierzchnię krążka.
   
   
   10 złotych z 1932 r.
   - na skrzydle widoczny wprasowany w monetę kawałek srebra.

Usterki spowodowane nieprawidłowościami podczas bicia monety.

1. Hybrydy (mule errors)

   do ich wybicia omyłkowo zastosowano stemple awersu i rewersu różnych monet. W starożytności i średniowieczu takie monety powstawały stosunkowo często, czasem nie było to skutkiem omyłki, a świadomego działania. Obecnie zdarza się to niezwykle rzadko. Najświeższe przykłady pochodzą z Kanady i USA.

2. Przesunięcie krążka.

   Przesunięcie występuje, gdy moneta zostanie wybita bez pierścienia utrzymującego krążek w maszynie menniczej. W takich wypadkach średnica monety jest nieco większa, kształt może odbiegać od kolistego, a rant jest zaokrąglony i gładki. Częściowe obsunięcie pierścienia objawia się przesunięciem ząbków (ornamentów) na rancie, i nieco większą średnicą monety.
   
   
   USA, 1 cent wybity na krążku z przesunięciem około 50%.

3. Obrót stempla rewersu względem awersu. - obrotki, odwrotki

   Polskie monety są w znakomitej większości bite tak, aby góra awersu i góra rewersu były w tym samym punkcie. Jeżeli stemple awersu i rewersu są obrócone względem siebie, to powstają monety, na których pionowe osie rysunku obu stron nie pokrywają się oraz tzw. odwrotki. Przykładem odwrotki może być każda prawidłowo wybita moneta USA.

4. Sklejenie się 2 krążków.

   W ten sposób powstają dwie monety jednostronne - na jednej jest tylko awers, na drugiej rewers.

5. Monety wybite zanieczyszczonym stemplem.

   Zanieczyszczenie pomiędzy stemplem, a monetą może być płynne (najczęściej olej z mechanizmu prasy) lub stałe (pyłki, opiłki itp.). Zanieczyszczenie płynne powoduje niepełne przeniesienie rysunku ze stempla na monetę. Napisy, które zwykle na monetach są wypukłe, na stemplu są wklęsłościami. W nich najczęściej gromadzą się zabrudzenia. W konsekwencji, litery na monecie są nieregularnie zwężone lub niemal niewidoczne. Usterka często określana, jako "zapchany stempel". Dłuższe używanie zanieczyszczonego stempla uszkadza go (patrz I.B.).
   
   
   5 złotych 1994 - moneta wybita zanieczyszczonym (zapchanym) stemplem - efektowny destrukt - niemal całkowity brak znaku mennicy. Zarys znaku jest dobrze widoczny przy dużym powiększeniu i oświetleniu monety bocznym światłem.

6. Przylgnięcie wybitej monety do jednego ze stempli.

   W tym przypadku z następnego krążka powstanie moneta, na której są
   dwa awersy lub rewersy, z których jeden jest wypukły, a drugi wklęsły. Moneta, która przylgnęła do stempla sama staje się stemplem na jedno lub kilka uderzeń prasy. 50 groszy 1923,zamiast awersu odbity negatyw rewersu.

7. Podwójne bicie.

   Czasem ruchoma część prasy odskakuje po uderzeniu w krążek i uderza go powtórnie. Jeśli dojdzie przy tym do minimalnego choćby przesunięcia krążka, powstaje moneta z częściowo lub całkowicie zdublowanym rysunkiem. Takie monety trudno odróżnić od monet otrzymanych ze stempla z podwójnym rysunkiem (powstałego przy podwójnym uderzeniu patrycy - patrz I.C.). Jednym z ważniejszych kryteriów umożliwiających rozróżnienie jest powtarzalność usterki. Podobny, ale znacznie silniejszy efekt powstaje, gdy między stemple zamiast pustego krążka trafi wcześniej wybita moneta. 

8. Niewłaściwy nacisk prasy.

   Monety wybite przy zbyt małym nacisku prasy mają dobrze widoczne szczegóły tła i wklęsłych części rysunku oraz niedobite wyższe partie rysunku. Odwrotnie do monet bitych stemplem otrzymanym z patrycy przy niedostatecznym nacisku prasy (patrz I.D.).