Zbierajmy Monety: Hiszpańskie Niderlandy

Skarby dużych srebrnych monet w Polsce to rzadkość. Jeżeli już uda się taki skarb znaleźć, to niemal pewne jest, że będą w nim patagony.

Część skarbu znalezionego pod Pomiechówkiem w 2024 roku.

Patagony wbrew pozorom nie pochodzą z Patagonii. Są to srebrne monety talarowe bite w Niderlandach Hiszpańskich w XVII wieku ze srebra sprowadzanego z hiszpańskich posiadłości w Ameryce Południowej. Pewnie stąd ta Patagonia. Pierwsze, wyemitowane za czasów Alberta i Elżbiety (1598-1621) często są niedatowane. Potocznie nazywane są talarami krzyżowymi, bo na awersie mają krzyż (burgundzki).

Patagon Filipa IV znaleziony w Ukrainie lub Białorusi - dawnych kresach Rzeczpospolitej.

W Polsce nazywano je też talarami zbożowymi bo trafiały do nas jako zapłata za zboże i drewno eksportowane z Rzeczpospolitej na zachód.

Emisję patagonów rozpoczęto na początku XVII w. po chwilowym utrwaleniu się hiszpańskiego władztwa nad Niderlandami.

Hiszpanie pojawili się na północy Europy w następstwie dynastycznej ekspansji Habsburgów, niemieckiego rodu, którego przedstawiciele panowali między innymi w krajach niemieckich i włoskich, w Czechach, Hiszpanii, Portugalii, Burgundii, Węgrzech, Siedmiogrodzie, Niderlandach, na Śląsku, ziemiach polskich, ukraińskich, serbskich i wołoskich oraz w hiszpańskich i portugalskich koloniach w Azji, Afryce i obu Amerykach. Niderlandy, z wyłączeniem Flandrii, wchodziły w skład Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Habsburgowie władali cesarstwem od roku 1438.
Niderlandy składające się z terenów Holandii, Belgii, Luksemburga oraz części Północnej Francji (Siedemnaście Prowincji) po śmierci Marii Burgundzkiej pozostały pod władaniem jej męża, Maksymiliana I Habsburga. Owdowiały Maksymilian doprowadził do małżeństwa swojego syna – Filipa Pięknego (Kastylijskiego), z Joanną Szaloną (córką Izabeli Kastylijskiej i Ferdynanda Aragońskiego), co zapewniło Habsburgom sukcesję w Hiszpanii i na Sycylii. Filip zmarł wkrótce i jego syn, Karol V Habsburg, został królem zjednoczonej Hiszpanii jako współrządca Joanny. Karol, urodzony w Gandawie, był mocno związany z Niderlandami, w których mieszkał do 1517. Wychowywał się w Mechelen pod opieką swojej ciotki, Małgorzaty Austriaczki. Jej regencja zakończyła się w 1515 i Karol objął samodzielne rządy w Niderlandach. Karol, jako król Hiszpanii, choć opuścił Niderlandy w 1517 roku, nadal pozostawał ich władcą. Trwało to do roku 1555 kiedy to rządy namiestnicze w Niderlandach objął jego syn, Filip II, który po abdykacji ojca w 1556 został królem Hiszpanii, w związku z czym musiał opuścić Niderlandy i wyjechać na półwysep iberyjski. Namiestniczką Niderlandów została jego siostra Małgorzata. Filip i Małgorzata kontynuowali rozpoczęte przez ojca prześladowania protestantów. Doprowadziło to do rozruchów w całych Niderlandach. Małgorzata i jej zwolennicy stanęli po stronie protestujących lecz Filip tylko częściowo zgodził się na ich żądania. Zniósł inkwizycję ale wysłał do Niderlandów ekspedycję karną pod dowództwem Fernando Alvareza de Toledo, księcia Alby, którego mianował nowym namiestnikiem. Książę Alby bezlitośnie rozprawił się z protestami. Stracono około 6000 powstańców.

Niderlandy były w tym czasie potęgę gospodarczą. Antwerpia (Anvers) i Rotterdam zostały głównymi portami, do których spływały towary zza oceanu. Z tego powodu Hiszpanie zawzięcie zwalczali wszelkie próby usamodzielnienia się Niderlandów. Bezwzględność Hiszpanów doprowadziła do wybuchu nowych powstań. Początkowo nieskoordynowane, lokalne niepokoje przekształciły się w powstanie, które ogarnęło cały kraj. Bitwa pod Heiligerlee w roku 1568 rozpoczęła Wojnę osiemdziesięcioletnią. Nie była to regularna, trwająca bez przerwy wojna lecz trwający przez dziesięciolecia ciąg oddzielnych powstań, pomiędzy którymi trwał względny spokój. Hiszpanie, tłumiąc wybuchające co jakiś czas zamieszki, stopniowo opanowywali większość Niderlandów. Zmienił ten stan wybuch wojny trzydziestoletniej - w roku 1618 walki wybuchły na nowo po trwającym od 1609 roku zawieszeniu broni. Teraz zaczęli zdobywać przewagę Holendrzy. Zdobywając hiszpańską flotę z transportem amerykańskiego srebra zyskali fundusze na nowe zaciągi wojskowe.
Wojnę Niderlandów z Hiszpanią zakończył pokój westfalski zawarty w roku 1648, który kończył też wojnę trzydziestoletnią. Na jego mocy Republika Siedmiu Zjednoczonych Prowincji Niderlandzkich uzyskała niepodległość.

Wpadła mi kiedyś w ręce ciekawa grafika.

To karta z pierwszego tomu książki "Geschiedenissen der Vereenigde Nederlanden, sedert den aanvang van die Republyk tot op den Vrede van Utrecht in 't jaar 1713. en het Tractaat van Barriere in 't jaar 1715. gesloten" wydanej w 1730 roku.

"Historie Zjednoczonych Niderlandów, od początku Republiki aż do pokoju utrechckiego w roku 1713 i traktatu barierowego z 1715."

Ilustracja przedstawia jeden z epizodów wojny osiemdziesięcioletniej - zniszczenie mostu na Skaldzie podczas oblężenia Antwerpii w 1585 roku.

Przystępując do oblężenia w roku 1584, Aleksander Farnese wybudował most na Skaldzie w rejonie miasteczka Kallo położonego 9 mil od Antwerpii. Most w środkowej części składał się z połączonych ze sobą i zakotwiczonych łodzi, wyposażonych w działa i wzmocnionych po obu stronach tratwami.

Konstrukcja uniemożliwiała zaopatrzenie Antwerpii przez łodzie poruszające się w górę rzeki. Mieszkańcy obleganego miasta postanowili więc zniszczyć most za pomocą statków wyładowanych materiałem wybuchowym. Przygotowano dwie jednostki, Nadzieję i Fortunę, które załadowano materiałem wybuchowym, kamieniami i kawałami żelaza zebranymi w mieście. Ładunek przykryto drewnem, aby upodobnić statki do zwykłych branderów czyli okrętów, barek lub łodzi wypełnionych materiałami łatwopalnymi, które po opuszczeniu przez załogę podpalano i puszczano z wiatrem lub prądem w stronę okrętów nieprzyjaciela lub mostów, aby wzniecić na nich pożar.
Ładunek na Fortunie miał odpalić lont, na Nadziei zamontowano mechanizm zegarowy. 5 kwietnia 1585, dowodzący akcją Jacob Jacobzon wysłał 32 płonące łodzie w dół Skaldy. Łodzie uderzyły w chroniące most tratwy, po czym spłonęły lub zatonęły. Za łodziami przypłynęły oba statki. Fortuna osiadła na mieliźnie i eksplodowała ale wybuch był niewielki. Nadzieja uderzyła w most i zatrzymała się przy nim. Myśląc, że to zwykły brander, Hiszpanie weszli na statek i próbowali ugasić pożar. Chwilę potem nastąpiła potężna eksplozja, która zniszczyła most i przyległe forty.

Na miejscu zginęło podobno ponad 1000 hiszpańskich żołnierzy, jednak pomimo sukcesu akcji Holendrzy nie ruszyli do szturmu i nie wykorzystali szansy na rozbicie oblężenia.