Trojak z nieokreślonej mennicy.

Dziś odpowiedź na pytanie zadane w zakończeniu wpisu z 19 maja 2017.
Pytałem, czy wiecie, dlaczego ta brzydka moneta to dla mnie radość, a nie rozczarowanie?  Ta moneta.

Sprzedawca opisał ją, jako trojaka Zygmunta III Wazy wybitego w mennicy poznańskiej w roku 1601.
Na pozór wszystko się zgadza. Rocznik jest czytelny. W katalogach jest uwzględnianych kilka odmian poznańskich trojaków z tego rocznika. Wydawało by się, że jedynym problemem będzie pełna identyfikacja odmiany/wariantu spowodowanym - łagodnie mówiąc - słabym stanem zachowania. To nie do końca tak.
Podstawowe odmiany poznańskich trojaków to (numery w/g katalogu T. Igera)

• P.01.1 - bez znaków mincerskich i oznaczenia mennicy
• P.01.2 - na rewersie obok Orła litera P - znak mennicy w Poznaniu
• P.01.3 - jak wyżej, ale na awersie obwódka wokół popiersia

W katalogu E. Kopickiego  z 1995 r. znajdziemy jeszcze

• 1179 - na rewersie obok Pogoni litera P - znak mennicy w Poznaniu
• 1180 - na rewersie, nad pierwszym wierszem legendy litery P P

Najbliższe otoczenie Orła i Pogoni uniemożliwia całkowicie pewne sprawdzenie, czy są tam jakieś dodatkowe litery, ale nie uniemożliwia pełnej identyfikacji monety. Wydawać by się mogło, że najbezpieczniej będzie uznać, że to Iger P.01.1. Czy na pewno? Odpowiedź kryje się na awersie. Popatrzcie na skan fragmentu strony z katalogu Igera.

Na awersach wszystkich trzech odmian, na szyi króla jest ozdobny kołnierz z marszczonej tkaniny - KREZA i jest to kreza wyglądająca jakby była złożona z dwu warstw rurek. Na moim nowym nabytku król ma inny kołnierz, ma krezę, ale nie rurkową! Taki kołnierz występował na poznańskich trojakach Zygmunta III, ale wcześniej. Na trojakach z innych mennic również. W Poznaniu ostatni raz w roku 1597. Czy nie jest możliwe, że w mennicy zachował się stary stempel awersu? To bardzo mało prawdopodobne. Bardziej prawdopodobne jest, że zachowała się punca służąca do umieszczania na stemplu portretu króla (całego portretu, albo tylko części stroju).
Jak więc umiejscowić tego trojaka? Której mennicy go przypisać.
Nie tylko ja miałbym z tym problem. Moja moneta, to nie unikat. Znano ją już wcześniej. Jest i w katalogu Igera.

P oznaczało Poznań, cóż oznacza A w numerze?
Najprostsze wyjaśnienie, to "A bo ja wiem?", ale autorzy katalogów nie są tak niepoważni. Wyjaśnienie jest inne.
Stanisław Walewski opracowując katalog trojaków koronnych Zygmunta III od 1588 do 1624 ułożył monety według klucza, którego pierwszym kryterium jest mennica. Tadeusz Iger postąpił analogicznie, tyle że ponieważ jego katalog obejmuje okres od Zygmunta Stardego do wieku XIX, mennica jest na miejscu drugim, po panującym. Dla kolekcjonerów początkujących albo nie specjalizujących się w mennictwie Zygmunta III, znalezienie swojej monety w takim katalogu nie jest sprawą prostą. Łatwiej posługiwać się katalogiem, w którym monety ułożono chronologicznie, np. wspomnianym wyżej czterotomowym katalogiem Kopickiego, w którym są też podane informacje o mennicach, ale dodano je po opisie znaków menniczych, często ze znakiem zapytania.
Układ katalogu oparty na mennicach sprawia również kłopoty samym autorom, bo prędzej, czy później stają przed dylematem - której mennicy przypisać daną monetę. Trojaków Zygmunta III jest taka masa, jest wśród nich tak wiele różnych kombinacji znaków podskarbiowskich, menniczych i mincerskich, tak wiele wariantów portretu króla. Nie wszystkie umiemy dopasować do konkretnych mennic. Walewski poradził sobie w sposób jak najprostszy. Wszystkie wątpliwe monety wrzucił do jednego rozdziału zatytułowanego Trojaki anormalne. Wyróżnił 31 typów, z których część ma po kilka odmian. W tym wspólnym worku są i monety naśladowcze, i fałszerstwa na szkodę emitenta (ze srebra niższej próby albo z mocno zaniżoną wagą) i monety noszące cechy emisji legalnych, ale na tyle enigmatyczne, że określenie miejsca ich wybicia wydaje się niemożliwe.
T. Iger pozostając przy układzie wprowadzonym przez Walewskiego siłą rzeczy postąpił podobnie z monetami niewiadomego pochodzenia. Umieścił w katalogu dział Trojaki pochodzące z nieznanych mennic i warsztatów za czasów Zygmunta III Wazy, który podzielił na Trojaki anomalne i Naśladownictwa trojaków Zygmunta III Wazy. Wśród tych ostatnich pokazał przykłady trojaków wybitych na wzór trojaków Rzeczpospolitej ale przez innych emitentów (np. Transylwania) oraz przykłady prymitywnych fałszerstw wybitych w niewielkich warsztatach. Trochę niejasne, przynajmniej dla mnie, są kryteria, na podstawie których Iger odróżnił naśladownictwa od fałszerstw - czyżby chodziło o stopień prymitywizmu stempli?
Krótko mówiąc, mimo że moneta źle zachowana, to sprawiła mi radość, bo to mój pierwszy trojak anomalny.
Anomalny, a nie anormalny, bo...
Bo uważam, że to całkiem normalny trojak, tyle że wykazuje pewne anomalia w stosunku do innych trojaków Zygmunta III. Przede wszystkim ma anachroniczny portret króla, dodatkowo zaniżoną wagę - 2 gramy, ale przy tym stanie zachowania to nie jest bardzo drastyczny niedobór.
Na koniec zbiorcza lista synonimów słowa anomalny (ze strony synonim.net):

anormalny, atypowy, inny, niekonwencjonalny, nienaturalny, nienormalny, niestereotypowy, nieszablonowy, niesztampowy, nietradycyjny, nietypowy, odmienny, oryginalny, osobliwy, rzadki, rzadko występujący, specjalny, szczególny, wyszukany, anormatywny, chorobliwy, chorobowy, dewiacyjny, fanatyczny, maniacki, nieprawidłowy, patologiczny, perwersyjny, psychopatyczny, zaburzony, zdegenerowany, zwyrodniały, nadmierny, przesadny

Żaden z tych synonimów nie oddaje w pełni charakteru mojej monety. Chyba nie da się jej określić jednym słowem, dlatego tak, a nie inaczej zatytułowałem dzisiejszy wpis.