Numizmatyka w archiwaliach i starych drukach - odsłona druga.

Odsłona pierwsza miała miejsce w grudniu 2017 r. O tegorocznym wydarzeniu dowiedziałem się w lutym. 

Czerwcowy termin był idealny - mniej więcej w tym samym czasie miałem się spotkać z koleżankami i kolegami z licealnej klasy w pięćdziesiątą rocznicę naszej matury. Jadę! Pozostała odpowiedź na pytanie  - jako słuchacz tylko, czy z referatem? Długo się nie zastanawiałem. Temat wydał mi się ciekawy. Okazało się, że nie tylko mnie. W odpowiedzi od Organizatorów przeczytałem, że: ...dziękujemy za zgłoszenie propozycji referatu - znakomicie wpisuje się ona w idee przyświecającą naszej konferencji. Prosimy w związku z tym o przesłanie dokładnego tytułu wystąpienia i krótkiego abstraktu i już cieszymy się na spotkanie w Krakowie.
I w ten sposób znalazłem się w licznym gronie prelegentów. 

PROGRAM KONFERENCJI:

5 CZERWCA 2025 (CZWARTEK)

godz. 9.00 – 9.20       Rejestracja uczestników
godz. 9.20 – 9.30       Otwarcie konferencji i powitanie gości 

SESJA I: prowadzenie Jarosław Bodzek

godz. 9.30 – 9.50       Bartosz B. Awianowicz (Toruń): Jak klasyfikowano i porządkowano  monety antyczne w XVI i XVII wieku?
godz. 9.50 – 10.10     Agata A. Kluczek (Katowice): Numizmaty i władca rzymski  w „Commentaires historiques” Jeana Tristana
godz. 10.10 – 10.30   Piotr Jaworski (Warszawa): Stafan Batory – Wespazjan polski: geneza antycznych treści na medalu upamiętniającym odzyskanie Inflant i Połocka (1582) 

godz. 10.30 – 10.50   Maryna Filatova (Warszawa): Rękopis Wasyla Liaskorońskiego jako źródło do badań nad obiegiem monet rzymskich na obszarze lewobrzeżnej Ukrainy
godz. 10.50 – 11.10   Kyrylo Myzgin (Warszawa), Zinaida Zraziuk (Kijów): Kolejna mistyfikacja z XIX wieku? Skarb monet antycznych z Obołonia w Kijowie
godz. 11.10 – 11.30   Dyskusja

SESJA II: prowadzenie Bartosz Awianowicz

godz. 12.00 – 12.20   Vital Sidarovich (Warszawa): Historia kształtowania się kolekcji  antycznych monet Gabinetu Numizmatycznego Białoruskiego  Uniwersytetu Państwowego
godz. 12.20 – 12.40   Jarosław Bodzek (Kraków), Katalog kolekcji starożytnych monet  rzymskich profesora Jana Hoplińskiego (1887–1974) 

godz. 12.40 – 13.00   Mariusz Mielczarek (Łódź): Unikatowa kolekcja Antoniego Kleina   (1901–1948) w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi
godz. 13.00 – 13.20   Dorota Malarczyk (Kraków): Monety orientalne z kolekcji Edwarda  Goldsteina w zbiorach Gabinetu Numizmatycznego MNK
godz. 13.20 – 13.35   Dyskusja

SESJA III: prowadzenie Dorota Malarczyk

godz. 15.00 – 15.20   Valery Kabrynets (Piaseczno): Ruskie monety „druciane” w zbiorach  Muzeum Narodowego w Warszawie w okresie międzywojennym (próba  rekonstrukcji)
godz. 15.20 – 15.40   Raman Krytsuk (Warszawa): Kilka słów o talarze poznańskim z 1590 r. 

godz. 15.40 – 16.00   Jerzy Chałupski (Charzykowy): Obieg monetarny na przełomie XVI  i XVII w na pograniczu Małopolski, Śląska i Węgier w świetle akt sądu  żywieckiego 

godz. 16.00 – 16.20   Krystian Browarny (Jarosław/Krosno): „Szustaki”, „szóstki”, „łupoki” i   „dwacatniki” – potoczne nazwy pieniądza w treści pamiętników z  terenów Galicji w okresie zaborów
godz. 16.20 – 16.40   Jacek Feduszka (Zamość): Numizmatyczna pasja kolekcjonerska rodu Zamoyskich od XVI do XIX wieku
godz. 16.40 – 16.55   Dyskusja

17.15  Zwiedzanie wystawy

Po krótkim spacerze do Czapskich mieliśmy jedyną, niepowtarzalną okazję na kuratorskie oprowadzenie wspomnianej w poprzednim wpisie wystawy czasowej "Siła wiary — Moc wiedzy. Amulety i numizmaty w historii medycyny". Były amulety, od antyku 

po średniowiecze i czasy nowożytne.

Stare druki i medale. 

Oczywiście były i monety. Z Asklepiosem, Hygieią, Salus, Telesforosem, Glykonem... 

Wystawa potrwa do 12 października 2025, koniecznie się na nią wybierzcie. 

Po zwiedzeniu wystawy część uczestników udała się na nieformalne wieczorne spotkanie w jednym z niezliczonych krakowskich lokali. Punkt programu niemniej ważny, niż wykłady i wystawa. 

6 CZERWCA 2025 (PIĄTEK)

SESJA I: prowadzenie Barbara Zając

godz. 9.00 – 9.20       Agnieszka Smołucha-Sładkowska (Kraków): Złoto w rękach królewskich a kontekst koronacyjny (XVI–XVII w.) 

Potencjalna rewelacja. Możliwe, że słynna studukatówka pełniła bardzo istotną rolę podczas koronacji następców Zygmunta III!

godz. 9.20 – 9.40       Magdalena Karnicka (Wrocław): Wrocławskie archiwalia dotyczące  plakiety z okazji otwarcia Śląskiego Muzeum Rzemiosła Artystycznego i Starożytności we Wrocławiu 

godz. 9.40 – 10.00     Bernadeta Wilk (Kraków): W uznaniu zasług. Medale, plakiety i odznaczenia ze spuścizn uczonych z zasobu Archiwum Nauki PAN i PAU (wybrane przykłady) 

godz. 10.00 – 10.20   Przemysław Dąbek (Warszawa): Medalierstwo w badaniach  i działalności ks. prof. Wilhelma Gaj Piotrowskiego – przyczynek do  badań medalierstwa Stalowej Woli i okolic
godz. 10.20 – 10.40   Marek Urbański (Sieradz): Znaczenie i wyniki badań archiwalnych w  numizmatyce regionalnej na przykładzie muzeum okręgowego w Sieradzu
godz. 10.40 – 11.00   Dyskusja

SESJA II: prowadzenie Agnieszka Smołucha-Sładkowska

godz. 11.30 – 11.50    Barbara Zając (Kraków): Papierowy pieniądz zastępczy XIX i XX w.  w świetle korespondencji Ignacego Frąckiewicza 

godz. 11.50 – 12.10   Robert Forysiak-Wójciński (Wrocław): KOMUNIKAT. Kopiał  korespondencji wychodzącej Władysława Bartynowskiego z lat 1893-1899 nabyty przez Ossolineum w 2024 roku
godz. 12.10 – 12.30   Iwona Fischer (Kraków): „Na pograniczu rządowej kancelarii” – banknoty, matryce i pieniądze zastępcze w zbiorze Materiałów   związanych z działalnością Rządu    Ukraińskiej Republiki Ludowej w Tarnowie z lat 1917-1922 ze zbiorów Archiwum Narodowego w Krakowie
godz. 12.30 – 12.50   Rafał Kierzkowski (Warszawa): Archiwalia dotyczące numizmatyki   i obszarów z nią powiązanych w zasobie Archiwum Akt Nowych w  Warszawie 

Niezwykle ciekawe wystąpienie - wskazówka dla wszystkich badaczy przystępujących do pracy nad mennictwem ostatnich wieków.

godz. 12.50 – 13.10   Mateusz Woźniak (Kraków), Znawczynie, zbieraczki, lubowniczki – Członkinie Towarzystwa Numizmatycznego w Krakowie (1888–1953). 

godz. 13.10 – 13.30   Dyskusja
13.30 – 13.45  – Pożegnanie uczestników i zamknięcie konferencji

Jedno wystąpienie wypadło niestety z programu, szkoda bo zapowiadało się bardzo ciekawie. Poza tym, jak osiem lat temu i w tym roku było świetnie. Dowiedziałem się mnóstwa ciekawych rzeczy. Niektóre staną się inspiracją do nowych wpisów na blogu. Inne pomogą w zdobywaniu informacji umożliwiających uzupełnienie lub poprawienie moich katalogów. 

Warto znaleźć czas na udział w podobnych konferencjach, warsztatach, sesjach. Warto spojrzeć na numizmatykę z troszkę innej strony. Innej, bo nie związanej ze zdobywaniem nowych okazów do zbioru tylko ze spotkaniami z ludźmi - badaczami, kolekcjonerami, muzealnikami. Bo to ludzie są ważni, monety są tylko pretekstem do spotkań i rozmów. 

Wąż, czyli co ma piernik do wiatraka.

Wybrałem się w ubiegłym tygodniu do Krakowa by wziąć udział w drugiej ogólnopolskiej konferencjęi naukowej "Numizmatyka w archiwaliach i starych drukach". Więcej o tym wydarzeniu napiszę za kilka dni. W przeddzień konferencji, będąc już na miejscu, dowiedziałem się, że wieczorem, u Czapskich prof. Bartosz Awianowicz wygłosi wykład "Hygieia i Salus, czyli zdrowie w mennictwie antycznym w ramach cyklu ''SIŁA WIARY – MOC WIEDZY. AMULETY I NUMIZMATY W HISTORII MEDYCYNY'' powiązanego z wystawą czasową o tym samym tytule. 

Krakowska komunikacja miejska sprawnie dostarczyła mnie pod gmach główny Muzeum Narodowego. Po krótkim spacerze dotarłem pod ulubiony adres, ukłoniłem się Morfeuszowi,  

zszedłem po schodkach do sali audiowizualnej - wykład zaczął się po kilku minutach. 

Było o rzeźbach

ale przede wszystkim o monetach. 

Higieja i Asklepios pojawiali się na monetach w epoce hellenistycznej i w okresie Cesarstwa Rzymskiego. W epoce hellenictycznej głównie na monetach emitowanych w miastach słynących ze świątyń tych bóstw. Na monetach rzymskich okresu republiki Higieja występuje pod imieniem Salus. Później, od I w. p.n.e. do IV w. n.e. legenda SALVS nabrała szerszego znaczenia. Określała nie tylko boginię. Salvs to mogło być zdrowie cesarza, obywateli, albo po prostu dobro (zdrowie) państwa. Pamiętacie napis na rancie pięciozłotówki z Nike?  SALUS REIPUBLICAE SUPREMA LEX - Dobro Rzeczpospolitej najwyższym prawem. 

Wykład ilustrowały zdjęcia pięknych antycznych monet z wizerunkami Salvs

Asklepiosa 

Salus wraz z Alsklepiosem i Telesforosem 

i tajemniczym wężem Glykonem. 

Historia Glykona, mówiącego węża z głową porośniętą długimi włosami, to coś, co warto przeczytać i dobrze zapamiętać. Polecam lekturę tekstu Lukiana z Samosaty, demaskującego Glykona i fałszywego proroka Aleksandra. 

Czy zastanawialiście się kiedykolwiek, jaki związek ze zdrowiem, z troską o nie, z leczeniem w końcu ma wąż? Jest na symbolu aptek. 

Jest w logo Światowej Organizacji Zrowia.

Dlaczego? Najczęściej wyjaśnia się to odwołując się do linienia węży. Gdy wąż rośnie, jego skóra staje się za ciasna. Co pewien czas następuje zrzucanie wylinki, wąż pozbywa się zewnętrznej warstwy skóry, co zapewnia mu wzrostu i zdrowie. Takie „odradzanie się” – symbolizuje ozdrowienie, długowieczność i uzdrawianie.

Nie byliście na krakowskim wykładzie? Żałujcie. Wprawdzie można obejrzeć trzydziesty odcinek Nummi loquuntur - monety mówią ale możliwości rozmowy z prelegentem-wykładowcą i innymi uczestnikami spotkania nic nie zastąpi. 

Tajemniczy szeląg 1749 - ciąg dalszy

Jeśli ktoś nie pamięta o co chodzi, albo nie czytał wcześniej o zagadkowym szelągu Augusta III, proponuję zacząć od lektury wpisu ze stycznia. 

Już po aukcji. Szeląg poszedł za 5800 + młotek. 

Na blogu firmowym opublikowano rozważania na jego temat. Przeczytałem uważnie, wróciłem do mojego wpisu i jeszcze raz, równie uważnie go przeczytałem. 

Wnioski: gdyby nie zapewnienia Marciniaka, że moneta jest ze zbioru zamkniętego w latach 80-tych XX w. byłbym przekonany, że to świeże fałszerstwo na szkodę kolekcjonerów. 
Zapewnienia te w połączeniu z brakiem podobnych okazów na rynku powodują, że spośród wszystkich przedstawionych tez, jedna z małą modyfikacją wydaje mi się najbliższa prawdzie. 

Podczas dyskusji na FB zacytowanej we wspomnianym wyżej wpisie zwróciłem uwagę na głos Pawłą Bohdanowicza. 

Może być próba - stemple wykonane przez innego rytownika, na etapie, gdy szukano rytownika. Cała emisja drezdeńska 1749 bywa huraoptymistycznie nazywana próbną, ale tu to naprawdę można użyć tego słowa. Może też być inna mennica. Niekoniecznie ta sama, co zwykłe 1749.

Podobnie uznał Rafał Janke, do którego również zwrócono się z prośbą o opinię. Cytat z bloga Marciniaka. 

...poszukiwali głównego mincerza do szelągów, a ten projekt nie zrobił wrażenia na komisji menniczej (administrator mennicy) i projekt mógł zostać odrzucony.

Myślę, że przystępując do emisji szelągów dla Polski, najpierw przygotowano projekt w postaci rysunku. Następnie zaczęto poszukiwania wykonawcy stempli. Bardzo możliwe, że był to swego rodzaju konkurs - kto wykona lepsze stemple na podstawie przedstawionego rysunku, ten dostanie kontrakt. Dlatego widzimy tak silne podobieństwo tej dziwnej monety do znanych nam dobrze szelągów bitych w Dreźnie i później w Grunthalu. 

Wykonawca stempli do tego nietypowego egzemplarza przegrał. Król okazał się "z twarzy podobny zupełnie do nikogo", rytownik nie przyłożył się do opracowania tła i szczegółów rewersu i jego ofertę odrzucono. Kontrakt dostał Pribus. 

Pozostaje pytanie - kim był ten przegrany? Ciekawe, czy w drezdeńskim archiwum zachowało się coś na ten temat.