Wydawało mi się, że

wśród monet Królestwa Polskiego 1917-1918 nie ukrywa się już żaden nieznany wariant stempla.
Aż tu nagle...
natrafiłem na aukcję, na której oferowano trzy monety

To zdjęcie nie uruchomiło jeszcze żadnego alarmu, ale dwa następne:

 

już tak.
Popatrzcie na kreseczki nad O w FENIGÓW. Prawda, że wydają się mocno różne? Ustawiłem zaporowy (na wszelki wypadek) limit i cierpliwie czekałem na finał. Wygrałem (tanio), zapłaciłem, odebrałem przesyłkę na poczcie i:

zamiast nowego wariantu ze zmodyfikowaną literą Ó znalazłem nienotowane dotąd zdwojenie stempla rewersu. W sumie radość podwójna. Raz, że jednak coś nowego, dwa, że klasyfikacja odmian i wariantów zaproponowana w moim katalogu

nadal się broni.

Nie da się jednak ukryć, że katalog wymaga aktualizacji. Od chwili wydania ujawniło się kilka (jeśli nie kilkanaście) przykładów zdwojeń stempli. Zabieram się do tego, jak pies do jeża już chyba z pół roku.

Nowy nabytek sprowokował mnie do ponownego przekartkowania katalogu - swoją drogą, dziwnie się człowiek czuje czytając to, co sam parę lat temu napisał - i do kolejnej próby określenia zakresu i kształtu koniecznych zmian.

I nagle uświadomiłem sobie, że opisując we wstępie proces tłoczenia stempli z matrycy (str. 6):

"Niezwykle rzadko zachodzi potrzeba powtórzenia całego procesu - od etapu (4). W roku 1917 zdarzyło się to w mennicy w Stuttgarcie i doprowadziło do powstania odmiany dziesięciofenigówki Królestwa Polskiego nazywanej „napis blisko rantu” występującej w co najmniej dwóch wariantach. "

palnąłem głupstwo, bo wynikało by z tego, że odmiana "napis blisko rantu/obrzeża" jest późniejsza, niż odmiana z napisem od obrzeża oddalonym. 

A przyjrzyjmy się monetom.

Na dziesięciofenigówkach mamy dwa awersy - z piórami na szyi orła opuszczonymi albo nastroszonymi. Na których monetach pióra są nastroszone? Na jednej odmianie z roku 1917 z napisem ODDALONYM od obrzeża i na wszystkich monetach z roku 1918! Na pozostałych dziesiątkach z roku 1917 piórka są opuszczone. Jakby nie patrzeć, wynika z tego, że odmiana "napis daleko od obrzeża" jest późniejsza od odmiany "napis blisko obrzeża". 

No to podedukujmy sobie jeszcze trochę.
Porównując częstotliwość występowania zdwojeń stempli na monetach z obu roczników nie można nie zauważyć, że w roczniku 1918 monet ze zdwojeniami jest znacznie mniej, niż w roczniku 1917, i nie chodzi mi w tym momencie o rzadkość tych przypadków jako taką, tylko o ilość różnych zdwojonych stempli.
Dla porządku - nakłady piątek i dwudziestek 1918 są większe od nakładów z roku 1917.  Dziesiątek w 1917 r. wybito przeszło dwukrotnie więcej, niż w roku następnym, ale ilość znanych zdwojeń na dziesiątkach z 1917 jest znaczna, a w roczniku 1918 nie przypominam sobie żadnej.
Co z tego wynika?
Z dużym prawdopodobieństwem to, że ogólnie mówiąc, w roku 1917 łańcuch narzędzi menniczych był krótszy, niż w roku 1918.
Myślę, że początkowo nie zakładano w Stuttgarcie aż takiej wysokości nakładów i w związku z tym ograniczono się do układu (narzędzia pozytywowe na czerwono):

model 
- 
patryca-1
- 
matryca-1
 - 
matryca robocza
- 
stempel

Niewielka trwałość stempli (rzadko widuje się tyle monet ze śladami pęknięć stempli, co na monetach KP) powodowała, że matryce, a w końcu i patryca pierwsza musiały być często w użyciu i też długo nie wytrzymywały. Dziesięciofenigówek wybito w 1917 aż 33 miliony. Piątek prawie 19 milionów (ale stemple monet o mniejszych średnicach zużywają się wolniej), a dwudziestek (dużych!) dziesięciokrotnie mniej. Jednofenigówki, to zupełnie inna historia. Łącznie w 1917 r. wybito około 53 miliony monet trzech nominałów.
Przypuszczam, że w roku 1918 dołożono jeszcze jedno "pokolenie" narzędzi, i dzięki układowi:

model
- 
patryca-1
- 
matryca-1
 - 
patryca-2
- 
matryca-2
 - 
matryca robocza
- 
stemple

udało się bez większych problemów wybić łącznie około 100 milionów monet czterech nominałów bez konieczności tworzenia nowych patryc pierwszych.

Pozostaje jeszcze pytanie o kolejność bicia wariantów odmiany dziesięciofenigówki "napis blisko obrzeża" - powinna pomóc dokładna analiza awersów.

W ten sposób zarysował mi się plan pracy nad trzecim wydaniem pierwszego tomu mojej serii katalogów. Teraz potrzebny mi tylko czas wolny od innych zajęć. Skąd go wziąć?

Wiem Wysoki Sądzie, że to tylko poszlaki, ale sądowi procesy poszlakowe obce chyba nie są. Być może za czas pewien znów napiszę "wydawało mi się, że..." albo ktoś wytknie mi "Napisałeś, że..., a właściwe jest ...., bo...".
Na razie jednak, wydaje mi się, że pierwsze XX-wieczne monety z polskimi legendami powstały tak, jak to dziś opisałem.